امام خمینی(ره)در سخنان خود در مباحث وکتب مختلفشان مقصدنزول را مواردی چون:هدایت به سبل سلامت(همان،ص ۲۰۳) ؛تهذیب نفس(همان، ص ۱۸۶) ؛معرفت خداوند متعال(خمینی، بی تا، ج ۱۹،ص ۲۲۵) ؛اقامه عدالت اجتماعی(همان،ج ۱۸،ص ۴۲۲)می دانند.
با دقت در این مقاصد معلوم می گردد که می توان آنها را در دو گروه اهداف فردی واهداف اجتماعی دسته بندی نمود؛بنابر آنچه در مورد قرآن کریم از سخن بزرگان دین دریافتیم ،این کتاب بزرگ الهی مستجمع جمیع شئون زندگی فردی واجتماعی انسان است.بنابراین در مقایسه با همه مراحلی که برای انس با قرآن بیان شد،مرحله عمل به آن،بالاترین مرحله است؛زیرا غایت نزول قرآن هم عمل به احکام ودستوراتش می باشد.
۳-۵-۱-جنبه ی فردی:
انس در مرحله عمل به قرآن،یعنی تنظیم همه امور بر اساس تعالیم ودستورات قرآن کریم؛واین یعنی تربیت یافتن به وسیله قرآن کریم!امام خمینی (ره)به نتیجه چنین تربیتی اشاره می فرمایند:اگر ما تربیت بشویم به تربیتهاى قرآنى، بالاترین موجود در کمال خواهیم شد. پیغمبر خدا که افضل موجودات است براى این است که آن طور که هست، فهمیده است، و آن طور که هست، عمل کرده. هر کس قرآن را آن طور که هست بفهمد و آن طور که هست عمل کند، آن طور که دستور داده است، عمل بکند، این از تمام موجودات افضل مىشود. لکن نه آن طورى که پیغمبر مىفهمد کس دیگر مىتواند. نه آن عملى که او مىکند کس دیگر مىتواند. و لهذا او افضل است… و اگر چنانچه یک علف خودرو باشد، تربیت در او نباشد، آن طور نیست که مثل یک درختى باشد که فاسد مىشود، فقط درختهایى که خودرو هستند و تربیت نشدند، خودشان بدقواره مىشوند، خودشان فاسد مىشوند، اما دیگر درختان را فاسد نمىکنند. در حیوانات هم این طورى است، که یک حیوان اگر چنانچه بداخلاق باشد، بد عمل باشد، چموش باشد، این همان خودش است. و این طور نیست که دیگران را هم وادار کند به آن نقیصهاى که خودش دارد. انسان این طور نیست؛ انسانِ بد، یک بدش، یک امّت را بد مىکند، و یک خوبش، یک امّت را خوب مىکند.
بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی تاکید دارند که :«قرآن را که کتاب ماست و کتاب شماست، کوشش کنید که بحقیقت، کتاب باشد. کتاب ما بحقیقت باشد، نه فقط لفظاً بگوییم.»ایشان در ادامه عمل نکردن به قرآن را نشاندهنده این می دانند که :«قرآن را ادعا داریم که کتاب ما است، به حسب واقع کتاب ما نیست. »ودرنهایت توصیه می فرمایند:«کوشش کنید که در عمل، کتاب شما قرآن باشد .»( همان، ج۱۰، اقتباس از صص ۵۳۳-۵۳۱)
ایشان در توصیه به زنان که نقش بی بدیلی در تربیت نسلهای آینده انقلاب دارند؛آنها را به رسیدن به تربیت قرآنی وتربیت فرزندانشان بر اساس قرآن ،تشویق نموده وراه رسیدن به سعادت را عمل به قرآن می دانند. (همان، ص۵۳۴)
در جای دیگر با اشاره به مهجوریت قرآن ،راه بیرون رفتن قرآن از مهجوریت را حضور آن در تمام شئون زندگى انسان می دانند.(همان، ج۱۶،ص۳۸)اهمیت این مسئله تا آنجاست که ایشان بر اینکه جمهوری اسلامی نیز باید از همه شئون اسلامی باشد ،تاکید می کنند وبا اشاره به تاریخ حاکمان جامعه اسلامی در دورانهای مختلف تاریخی،مشکل اساسی آنها را تهی کردن اسلام وقرآن از محتوا وکفایت به اسلام در حد الفاظ می دانند.(خمینی،همان، ج۸ ، اقتباس ازصص ۱۲-۱۱ )
۳-۵-۲-جنبه اجتماعی:
بجز جنبه فردی آموزه های قرآن،جنبه ی اجتماعی آن است که به جامعه اسلامی مربوط می گردد وباید مورد عمل مسلمین قرار بگیرد.امام خمینی(ره)در سخنانشان بارها به رفع مهجوریت قرآن مخصوصا در اجتماع مسلمانان با هدف تحقق احکام قرآن وعمل به جنبه های اجتماعی وسیاسی آن اشاره وتاکید نموده اندکه خودشان نیز با این هدف مقدس قیام نمودند؛لذا فرموده اند:« ما نهضت را براى آن کردیم که اسلام و قوانین اسلام و قرآن و قوانین قرآن در کشور ما حکومت کند. و هیچ قانونى در مقابل قانون اسلام و قرآن عرض وجود نکند.» (همان،ج ۹ ،ص ۱۶۶)
رهبر فرزانه انقلاب نیز در اهمیت عمل به قرآن می فرمایند:«برادران من! این خواندن و تلاوت قرآن قدم اول است، قدم آخر نیست. اول آشنایی و انس با قرآن لازم است. بعد، مفاهیم قرآنی را به صورت سطور قطعی و مجسم برنامه زندگی در مقابل چشم نگه داشتن.»(خامنه ای، پیشین ،۲۶ /۰۶/۱۳۸۳)
اهمیت این مسئله تا آنجاست که امام خمینی (ره) با انتقاد از تفکر اشتباه رایج در بین برخی اقشار مذهبی جامعه،نتیجه مشاهده نمودن قرآن را بر اساس تدبیر واندیشه ،پی بردن به این نکته می دانند که مسئله مهمی که قرآن به آن دعوت می نماید مسئله دعوت به اجتماع، دعوت به سیاست، دعوت به مملکت دارى، و در عین حال که همه اینها عبادات است، عبادات جداى از سیاست و مصالح اجتماعى نبوده است. در اسلام تمام کارهایى که دعوت به آن شده است جنبه عبادى دارد. (خمینی،پیشین،ج۱۸، ص۴۲۲)
امام خمینی(ره) با تشویق مسلمانان به خیزش وحرکت دوباره برای اعاده ی عظمت جامعه اسلامی، خطاب به مسلمانان جهان ،تنها راه پیروزی آنها در این مسیر را برخاستن آنها ودر دست گرفتن قرآن وگردن نهادن به دستوراتش می دانند. (همان ،ج۱۰ ، ص۳۳۹)
ایشان با بیان مهجوریت قرآن علت آن را دو مسئله عنوان می دارند:«مهجوریت قرآن و مهجوریت اسلام به این است که مسائل مهم قرآنى و مسائل مهم اسلامى یا بکلى مهجور است و یا بر خلاف آنها بسیارى از دولتهاى اسلامى قیام کردند. » ایشان در ادامه به عنوان مثال به یکی ازموارد عدم اجرای دستورات اسلام در جامعه اسلامی اشاره می فرمایند:
| برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید. |
«از مسائل مهم سیاسى قرآن دعوت به وحدت و منع از اختلاف است- با تعبیرهاى مختلفى که در قرآن کریم هست- منع تنازع بین مسلمین و سران مسلمین است که نکتهاش را هم فرموده است که لا تَنازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَ تَذْهَبَ رِیحُکُمْما بررسى کنیم به اینکه آیا این دو اصل مهمى که دو اصل سیاسى مهم اسلامى است، در بین مسلمین چه وضعى دارد. آیا مسلمین اعتنایى کردهاند به این دو اصل؟ و آیا تبعیتى کردهاند از این دو اصل مهمى که اگر اطاعت از آن بکنند، تمام مشکلات مسلمین حل مىشود و اگر اطاعت نکنند فشل مىشوند و رنگ و بویشان از بین مىرود؟»( همان،ج۱۶ ،ص ۳۴ )
به دلیل اهمیتی که اتحاد مسلمانان بر اساس آیات قرآن دارد ،امام خمینی (ره)در عبارات زیبایی به ملتهای مسلمان می فرمایند:«هان اى قطرههاى جدا از اقیانوس قرآن و اسلام، به خود آیید و به این اقیانوس الهى متصل شوید، و به این نور مطلق استناره کنید تا چشم طمع جهانخواران از شما ببُرد، و دست تطاول و تجاوز آنان قطع شود، و به زندگانى شرافتمندانه و ارزشهاى انسانى برسید .»( همان،ج۱۶، ص ۵۱۶)
مسئله عمل به قرآن دارای اهمیت بسیاری است ،به همین دلیل امام خمینی(ره)برای تاکید وهشداردر مورد اهمیت این مسئله به آثار اخروی عدم توجه به آن ،اشاره نموده ومی فرمایند:
«باید دانست که اگر احیاء احکام و معارف قرآن را به عمل به آن و تحقّق به حقیقت آن نکنیم، در آن روز جواب رسول خدا را نتوانیم داد. کدام اهانت بالاتر از آن است که پشت پا به مقاصد و دعوتهاى آن زده شود؟ اکرام قرآن و اهل آن، که اهل بیت عصمت است، فقط به بوسیدن جلد آن و ضریح مطهّر اینها نیست، این یک مرتبه ضعیفه از احترام و اکرام است، که اگر به دستورات آن و فرمایشات اینان عمل کردیم مقبول است، و الاّ شبیه به استهزاء و بازیچه است. و در احادیث شریفه تحذیر سخت شده است از قارى قرآن که عامل به آن نباشد.»(خمینی ،۱۳۸۸ الف ،ص۲۱۱)
مقام معظم رهبری (مدظله)که اکنون هدایت ملت مسلمان ایران و مسلمین جهان را به عهده دارند،هدف مهم جامعه اسلامی را «قرآنی شدن به معنای حقیقی کلمه»دانسته وآن را «آمیخته شدن ملت با قرآن ،عمل به آن ودستیابی به معرفت قرآنی کامل»،بیان می دارند؛ایشان حصول این هدف را مسلمانی واقعی می دانند.(خامنه ای، پیشین، ۰۵/۱۱/۱۳۷۱)
ایشان در یکی از سخنانشان اهمیت عمل به قرآن را در ارتباط با سبک زندگی اسلامی _قرآنی،مورد تبیین قرار می دهند:
« اگر ما معتقدیم ـ که معتقدیم ـ که عمل به قرآن، اساس و محور احیاء قرآن است و مسئله به تلاوت و خواندن و اینها ختم نمی‌شود ـ که به آن اعتقاد داریم؛ معتقدیم باید به قرآن عمل کنیم، باید جامعه‌مان را قرآنی کنیم، باید فکرمان را قرآنی کنیم، باید عملمان را قرآنی کنیم، باید قرآن را باور کنیم؛ و وعده قرآن را وعده صدق و حق بدانیم، همین‌طور که خود قرآن می‌فرماید: وَ تَمَّتْ کَلِمَهُ رَبِّکَ صِدْقاً وَ عَدْلاً لا مُبَدِّلَ لِکَلِماتِهِ ؛همچنانی که باید تعاملمان با شخص خودمان، با افراد خانواده‌مان، با افراد محیط کارمان، با افراد اجتماعمان، با مسلمین کشورهای دیگر، با قدرت‌ها، با ملت‌ها و همه اینها باید نَفَس و روح قرآنی تنظیم بشود؛ اینها همه‌اش درست است و به آن اعتقاد داریم؛احیاء قرآن، عمل به قرآن و گرامیداشت قرآن این است.»( خامنه ای،پیشین، ۰۴/ ۰۷/ ۱۳۸۵)
با توجه به مطالب فوق الذکر اهمیت انس با قرآن در سازندگی همه جانبه فردی واجتماعی مسلمانان ،روشن می گردد.
نکته لازم الذکر این است که در مورد عمل به دستورات قرآن نیز مراحل ومراتبی وجود دارد که به اختصار به آنها اشاره می نماییم:
۳-۵-۳-مراحل عمل به قرآن:
الف-ایمان: در آیه (۱۳۶/ نساء) آمده است:
یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا آمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ الْکِتابِ الَّذی نَزَّلَ عَلى رَسُولِهِ وَ الْکِتابِ الَّذی أَنْزَلَ مِنْ قَبْلُ وَ مَنْ یَکْفُرْ بِاللَّهِ وَ مَلائِکَتِهِ وَ کُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلالاً بَعیداً ؛ اى کسانى که ایمان آوردهاید، به خدا و پیامبر او و کتابى که بر پیامبرش فرو فرستاد، و کتابهایى که قبلًا نازل کرده بگروید و هر کس به خدا و فرشتگان او و کتابها و پیامبرانش و روز بازپسین کفر ورزد، در حقیقت دچار گمراهى دور و درازى شده است.
علامه طباطبایی (ره)ذیل این آیه می فرمایند:«مراد از ایمان اول ایمان بطور اجمال و سر بسته و در بسته است و مراد از ایمان دوم، ایمان به تفاصیلى است که در آیه بیان نموده و حاصل مضمون آیه این است که مؤمنین باید ایمان سربسته و اجمالى خود را بر تک تک این جزئیات بگسترند، براى اینکه این جزئیات معارفى هستند که به یکدیگر مرتبط و وابستهاند و هر یک مستلزم بقیه است.»(طباطبایی،پیشین، ج ۵،ص ۱۸۲)
یکی از نکات حاصل از این آیه این است که دستور به ایمان تفصیلی به جزییات ،به دلیل این است که تنها چنین ایمانی است که پشتوانه ی عمل را برای اعتقادات انسان ایجاد می کند.
در تاکید این نکته می توان به سخنی از امام خمینی (ره) اشاره نمود که می فرمایند:«آنهایى ایمان به اسلام آوردهاند که قرآن را، محتواى قرآن را قبول دارند.» (خمینی،بی تا، ج۱۳، ص ۱۵۳)
با توجه به سخن ایشان،اهمیت ایمان حقیقی به جزییات دین از این جهت است که تنها چنین ایمانی سبب عملکرد کامل وصحیح انسان به دستورات دین می گردد.
ب-تمسک:
در این باره در آیه ۱۷۰ از سوره اعراف آمده است:وَ الَّذینَ یُمَسِّکُ
ونَ بِالْکِتابِ وَ أَقامُوا الصَّلاهَ إِنَّا لا نُضیعُ أَجْرَ الْمُصْلِحینَ؛ و کسانى که به کتاب [آسمانى] چنگ درمىزنند و نماز برپا داشتهاند [بدانند که] ما اجر درستکاران را تباه نخواهیم کرد.»
در مجمع البیان گفته است:« أمسک و مسک و تمسک و استمسک بالشیء بمعنى واحد أی اعتصم به.»(طبرسی،فضل بن حسن،۱۳۷۲ ش، ج ۴،ص ۷۶۲)
مقام معظم رهبری(مدظله)تمسک به قرآن را اینگونه تعریف می نمایند:«تمسک به قرآن، فقط تلاوت قرآن نیست؛ قرآن باید در عمل و زندگی و رفتار و منش ما و حرکت عمومی امت اسلام تجسم پیدا کند. انس با قرآن، تلاوت قرآن و حفظ قرآن لازم است؛ اما هدف نهایی، تمسک به قرآن است؛ آن هم در متن زندگی.»(خامنه ای، پیشین، ۱۶/۰۷/۱۳۸۱)
بنابراین می توان اینگونه نتیجه گرفت که تمسک به قرآن به معنای این است که انسان هیچ گاه دست از دامان قرآن نکشد؛و علاوه برآن در هر مسئله وپیشامد زندگی فردی واجتماعی،به دنبال یافتن راهکار ودستور العمل از قرآن باشدوهیچ گاه به سخنی جز سخن دین خداوند اتکا نکند.
ج-اعتصام:
در آیه ۱۰۳ از سوره آل عمران آمده است:وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمیعاً وَ لا تَفَرَّقُوا ؛ و همگى به ریسمان خدا چنگ زنید، و پراکنده نشوید.»راغب می گوید:« اعتصام یعنی: در آویختن و دست یازیدن.»(راغب اصفهانی،۱۳۷۵ ش،ج ۲،ص ۶۰۸)