برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری و خیابانی ایرانی قسمت 105

خیال کسی را راحت کردن-موجب اطمینان خاطر کسی شدن-به کسی جواب رد دادن
پسرخاله ی دسته دیزی-خویشاوندان نزدیک
حقه سوار کردن-فرو کردن چوب وافور در دهانه ی حقه-فریب دادن

 

 

خود را شناختن-به حد بلوغ رسیدن

ریز بین-نکته سنج-بسیار دقیق-باریک بین

تاپ و توپ-سر و صدای ضربه-داد و فریاد

پیشکی-جلوتر-از پیش-به طور مساعده

دستگیره-وسیله ی باز و بسته کردن در و پنجره-کهنه ای در آشپزخانه برای برداشتن دیگ از روی اجاق

تخم شر-مردم آزار- شرور

حرف انداختن-در سخن کسی دویدن

پوست کندن-سخت تنبیه کردن

آسمان غرمبه(صدای رعد، تندر)

از آب گل آلود ماهی گرفتن(از اوضاع درهم و آشفته بهره گرفتن)
افطاری-خوراکی که برای گشودن روزه می‌پزند
دبه در آوردن-جر زدن-از قول خود سر باز زدن-اظهار پشیمانی کردن پس از عقد قرارداد

رو آمدن-به جایی رسیدن-ترقی کردن-ثروتمند شدن

به هر حال-در هر حال-در هر صورت

پایش افتادن- پادادن و پا افتادن

جوان مرگ شدن-در جوانی مردن
تخم شر-مردم آزار- شرور

خال-نقطه ی سیاه-لکه

چس خور-آدم خسیس-بخیل

 
از عزا در آوردن-به دوره‌ی عزاداری پایان دادن

 

تو دل برو-با نمک و گیرا-کسی که مورد توجه قرار می گیرد

دردانه ی حسن کبابی-بچه ی لوس

از سرما چاقو دسته کردن-به پهلو دراز کشیدن و زانوها را روی شکم جمع کردن و دست‌ها را میان پاها فرو بردن

ریسه کردن-ردیف کردن-قطار کردن-پشت سر هم قرار دادن

خوره-جذام-آکله

پس انداز کردن-پول کنار گذاشتن-صرفه جویی کردن
 

 
الف-قاچ خربزه و از این قبیل-بچه‌ی کوچک-سیخ-راست
خونی-قاتل-دشمن سخت-مخالف شدید
آینه‌ی بخت(آینه‌ای که داماد همراه شمعدان برای عروس می‌فرستد)

 

چار دستی-قمار چهار نفری

چیز به هم بافتن-راست و دروغ سر هم کردن

به تنگ آمدن-به ستوه آمدن-خسته شدن

بیدار خوابی-خواب سبک-بیدار شدن پیاپی

خفت افتادن-تنگ شدن-در تنگنا افتادن

تک پران-زن نانجیب

خاک به دهنم-زبانم لال

خیال کسی را راحت کردن-موجب اطمینان خاطر کسی شدن-به کسی جواب رد دادن

پَتَه-کاغذ مقوایی-مهره ی فلزی به جای پول-ژتون

روغن حیوانی-روغنی که از جوشاندن و تصفیه ی کره به دست می آورند-روغن زرد

خوش محضر-شیرین سخن-خوش مجلس
تعارفی-کسی که بیش از اندازه اهل تعارف است-قابل پیشکش

خر دادن و خیار گرفتن-چیز گرانی را با چیز ارزان مبادله کردن-فریب خوردن در معامله

خرس-چاق و درشت-تنومند

این به آن در-چیزی که عوض دارد گله ندارد-در مقام انجام عمل متقابل می‌گویند
آب و رنگ(طراوت و شادابی)

خاله رورو-زنی که به علت چاقی یا آبستنی به زحمت راه می رود

براه-سازگار-اهل سازش-با گذشت

پلک روی هم نگذاشتن-حتا لحظه ای نخوابیدن

خشت مال-دروغ گو-لاف زن

رخت آویز-جا رختی-چوب لباسی

ازرق شامی(اخمو، ترشرو)

آبدیده(جلا یافته، آزموده و مجرب)

 

 

خدمت کردن-دوره ی سربازی را طی کردن

تو ذوق زدن-ناخوشایند بودن-بر خلاف میل کسی سخن گفتن

از یک قماش بودن(سر و ته یک کرباس بودن)

از ران خود کباب خوردن(با سختی چیزی به‌ دست آوردن)

آش دهن‌سوز-هر چیز مطلوب و پسندیده

زهره ی کسی را آب کردن-سخت ترساندن

بی کله-نترس-شجاع-بی خرد-تهی مغز

رودل-سنگینی معده
ریشه کردن-قوام یافتن-جایگیر شدن-مستحکم شدن وضع

جاخالی رفتن-به دیدن خانواده ی مسافر رفتن

دولت منزل-دولت سرا

بر پا-سرپا-استوار-بلند شوید !

 

آتشِ تر(شراب، لب معشوق)
زیر شال کسی قرص شدن-شکم کسی سیر بودن

حجله خانه-اتاق شب زفاف

اُرس و پرس-پرسش و پاسخ

پیه آوردن-چاق شدن

رگه-طبقه ای از مواد معدنی در درون خاک

پالان گذاشتن بر کسی-کسی را خر کردن-فریب دادن

بله قربان گفتن-تملق بیش از حد گفتن

تخته کردن-تعطیل کردن-بستن-از رونق و اعتبار انداختن

دو پوسته-دو چیز به هم پیوسته

زهرمار خوردن-کوفت کردن-خوردن به تحقیر

آب‌زیرکاه-حیله گر-فتنه انگیز-دو رو

آبِ دندان-حریف ساده

زیر اخیه کشیدن-زیر فشار گذاشتن

چراغ-پولی که معرکه گیران درخواست می کنند

بش باد-حقش باشد-هنگامی که کسی به دشمنان دین لعنت بفرستد-شنوندگان این جمله را می گویند.

ته دل کسی قرص بودن-خاطرجمع بودن-نگرانی نداشتن
زجرکش کردن-به زجر و شکنجه کشتن

تب خال زدن-در آمدن تب خال دور دهان

دلبخواهی-دلبخواه

جُستن-چیز گمشده را یافتن

تیک تیک لرزی-دن به شدت لرزیدن

راه بردن-بلد بودن-دانستن-اداره کردن-سامان دادن

دست و دل باز-بخشنده-جوانمرد
بازده-محصولی که انسان یا ماشین در مدتی معین تولید می کند

بیا برو-رفت و آمد بسیار-معاشرت فراوان

خر-نفهم و کودن-بزرگ-زیاد

باجی-خواهر-زن ناشناس

خط آوردن-مدرک کتبی ارایه کردن

 

خانه گرفتن-نگا. خانه بستن-اجاره کردن خانه

 
تَفت دادن-کمی سرخ و برشته کردن-بی روغن حرارت دادن

 

 

دَمَغ-افسرده-ناراحت-خیت
از آب درآوردن-عمل آوردن-انجام دادن

روغن از ریگ کشیدن-کاری محال انجام دادن

رد پا-جای پا-اثر

رنگ انداختن-رنگ دلخواه را پیدا کردن

اُق گرفتن-حالت تهوع پیدا کردن
خدمت رسیدن-به حضور رسیدن

زدن بر طبل بیعاری-خود را به بی دردی زدن

تت و پت کردن-شکسته سخن گفتن-لکنت پیدا کردن

از دولت سر-به لطف کسی-از برکت وجود کسی

خاله سوسکه-دختران خردسالی که ادای زنان بزرگسال را درمی آورند

پیله کردن دندان-ورم کردن لثه

پا به ماه-آبستنی که در ماه آخر خود است

دنگ و دیوانه-خُل و احمق-سخت داغ
رضا شدن-راضی شدن
خارش-خاریدن-نام بیماری خاریدن نشیمنگاه
الدنگ(بیکاره، مفتخور، بی‌غیرت)

اُتُل-شکم-اتوموبیل

از نافِ جایی آمدن-کاری را به‌خوبی اهل جایی انجام دادن

رخت و پَخت-لباس ها-پوشاک

این تن را کفن کردی-این تن بمیرد

جیر جیرک-آدم پر سر و صدا-اهل داد و فریاد

روی دست کسی گذاشتن-به کسی تحمیل کردن

رخت کسی کوک بودن-رفاه داشتن

چقال-مهمل بقال

چاله چوله-جای پر از گودال-زمین ناهموار

اِرا-هنگامی که کسی نمی‌تواند و یا نمی‌خواهد به چرایی پاسخ دهد آن را به طنز می‌گوید
پا ندادن-امکانی پیش نیامدن

تخم پس انداختن-بچه ساختن-بچه به دنیا آوردن

چله داری کردن-مراسم عزای چهلم کسی را به پا داشتن

از دهان در رفتن(پریدن حرفی از دهان، بدون پیش‌بینی سخن راندن)

 
دَم دادن-دل دادن-جرات دادن-گستاخ کردن

آتش سوزاندن(شیطنت و شرارت کردن)

پس هم بر آمدن-حریف یکدیگر بودن-از عهده ی هم برآمدن

دمیدن توی لوله ی شیپور-خوابیدن و خرناس کشیدن

آش پختن برای کسی(کسی را برای آزار کسی برانگیختن، برای کسی توطئه‌ای ترتیب دادن)

دولت منزل-دولت سرا

بغل زدن-زیر بازو گرفتن

جان به سر شدن-بی قرار شدن-سخت نگران شدن

 
دولاب-گنجه-کمد-قفسه

خیالاتی-وسواسی-آن که پندار و توهمات بی جا دارد

روی آب نشستن-سوار قایق یا کشتی شدن

خون گرفته-آن که قتلی کرده و نگرانی آن او را از حال عادی خارج کرده است

ار زبان کسی(از قول کسی)

برآورد-تخمین

به خشت افتادن-متولد شدن-به دنیا آمدن

زنگ-زمان آموزش درس یا فاصله ی میان دو درس در مدرسه
در هم بودن-پریشان بودن-پکر بودن-نگران بودن

تک پا-زمان کوتاه-در فرصتی بسیار اندک
آب در جگر داشتن-توانایی مالی داشتن
زد و بندچی-توطئه گر-ساخت و پاخت کننده

خر کسی را نعل کردن-رشوه دادن-سبیل کسی را چرب کردن-راضی کردن

برخورد-بهم خوردن-تصادف

دستک دمبک درآوردن-پاپوش دوختن-اشکال تراشی کردن

دمخور-مصاحب-معاشر-همنشین

پیسی سر کسی در آوردن-با کسی نهایت بدرفتاری را کردن
ترکه-آدم باریک و بلند

خاله خرسه-دوست نادان

از آب کره گرفتن(از آب روغن گرفتن)

حق و حساب-باج سبیل-رشوه

تیز کردن گوش-دقت کردن برای درست شنیدن سخنی مهم

زبان درازی کردن-با گستاخی و بی ادبی خارج از حد خود سخن گفتن

زوار-زه وار-چیزی شبیه به زه

دار زدن-اعدام گناهکار با آویختن از چوبه ی دار

خندق بلا-شکم

 

رها کردن به امید خدا-دست کشیدن و به جریان روزگار واگذار کردن

خوش سر و زبان-خوش سخن-شیرین گفتار-حراف

رمبیدن-خراب شدن-فرو ریختن

آفتاب‌زردی(غروب آفتاب)

چرخ کار-کسی که با چرخ خیاطی کار و زندگی می کند

بکُش-تا سر حد مرگ-بیش از حد توانایی

پیزر-پوشال های نازکی که برای نشکستن ظروف شیشه ای میان آن ها می گذارند

خر گرفتن کسی-کسی را احمق حساب کردن

تو گذاشتن-چیزی را مسکوت گذاشتن-از درون دوختن

 

دلپُری-عقده ی دل-خشم و کینه ی انباشته شده

تا کردن-دو یا جند لا کردن-رفتار کردن

 
توپ و تشر آمدن-تهدید کردن-با فریاد کسی را خطاب کردن

چوب آخر را زدن-پایان کاری را اعلام کردن-مانند در حراج

دو دوزه بازی-دو رویی-کلک زنی

دَدَر-بیرون-کوچه

چهار قُل-چهار سوره ی قرآن که با قُل آغاز می شود

جن بو داده-نوعی دشنام است

خدا وکیلی-صادقانه-راست و درست

الو(شعله‌ی آتش، در پاسخ به زنگ تلفن یا خانه می‌گویند (یعنی می‌شنوم))

از سکه افتادن-ار رونق افتادن-از دست دادن زیبایی

رضا شدن-راضی شدن

خنک کردن-سرد کردن
بیرونی-مقابل درونی-جایی از خانه که مردان و خدمتگزاران مرد می نشینند

 

(به زبان کودکان) زخم شدن

دگنگ-چوب-چماق-اعمال زور

روی خود کشیدن-رو کشیدن

حساب سازی-خرج تراشی-تقلب در حساب داری

در گرفتن-آغاز شدن-گل انداختن و گرم شدن گفت و گو یا منازعه

چله ی کوچک-بیست روز میان هفدهم بهمن و پنجم اسفند
پرت کردن حواس-حواس را از اصل موضوع منحرف کردن

حال کردن-لذت بردن

از خنده روده بر شدن(از شدت خنده بی‌حال شدن)

خاک آلود-آلوده به گرد و غبار و خاک
بلند بالا-قد بلند
ارباب حجت-اهل منطق

به مشروطه ی خود رسیدن-به هدف خود دست یافتن

خسته و مرده-درمانده-وامانده-قدرت از دست داده

خر چسونه-در مقام تحقیر به شخص خقیر و ناقابل می گویند-نام حشره ای است

پابند شدن-دلبستگی پیدا کردن-به چیزی یا کسی گرفتار شدن

چرند گفتن-نگا. چرند بافتن
تفنگ کمر شکن-تفنگی که از قنداق خم می شود

توی دل قند آب کردن-لذت بسیار بردن-شادی زیاد حس کردن

خود را خراب کردن-خود را کثیف کردن

داریه زنگی-دایره ای دارای سنج های کوچک که چون آن را بنوازند از آن ستج ها آواز بر می آید
خوراکی-خوردنی ها جز غذای روزانه-تنقلات-خوردنی

 

ژتون-پولک فلزی یا پلاستیکی که به جای پول به کار می رود
دست زدن-لمس کردن
آبِ بسته-شیشه-بلور-یخ-برف

زدن به آن راه-خود را به ناآگاهی زدن

بمیرم-قربان بروم

خانه به دوشی-بی خانمانی-آوارگی

 

از چیزی گلی چیدن-از چیزی بهره بردن

آفتابه برداشتن-دست به آب رساندن-پابرهنه وسط حرف کسی دویدن

از کرگی دم نداشتن خر-نهایت پشیمانی و انصراف از ادامه‌ی کاری

از ریش کسی دست برداشتن-کسی را به حال خود گذاشتن

آفتاب گرفتن-زیر آفتاب خوابیدن

چاقوکشی-عربده کشی و حمله با چاقو
چُس افاده-افاده ی بی جا

 
باج به شغال دادن-به شخصی پست رشوه دادن

دست بده داشتن-بخشنده بودن
داماد-مرد تازه زن گرفته
ابرو تنگ کردن(ناز و غمزه نمودن، افاده و بی‌اعتنایی کردن)

ذِله آمدن-به ستوه آمدن-خسته و عاجز شدن

آش دهن سوزی نبودن-زیاد جالب نبودن-اهمیت زیادی نداشتن
رنگ انداختن-رنگ دلخواه را پیدا کردن

 

دل قرصی دادن-اطمینان خاطر دادن

از پارو بالا رفتن پول(ثروت بسیار داشتن)
از خدا خواستن(در برابر پیشنهاد یا کاری قرار گرفتن که خود شخص در آرزویش بوده است)

دایر شدن-بر پا شدن-رواج یافتن-آباد شدن
راسته بازار-بازار راست و مستقیم

 
 

بی اُرس و پرس-بی مقدمه

ابرو آمدن-عشوه ریختن-غمزه کردن
 

خاله خامباجی-نگا. خاله خاک انداز

پُرز دادن-روی آتش گرفتن مرغ پر کنده برای سوزاندن پرهای ریز آن
حلیم روغن خوردن-کنایه از تشنگی بسیار داشتن

 

دندات روی جگر گذاشتن-طاقت آوردن-تحمل کردن-تاب آوردن

رنگ کردن کسی-گول زدن-فریب دادن کسی

بته مرده-بی اصل و نسب-بی کس و کار
داشتن-مشغول بودن
دست زیر بال کسی کردن-کسی را یاری کردن

ریز بین-نکته سنج-بسیار دقیق-باریک بین

آب دادن بند(خود را لو دادن، فرصت را از دست دادن)

آپارتی(زن بی‌حیا و بدزبان، سلیطه، پاچه‌ورمالیده)

 

خرچه-در مقام توهین به بچه می گویند
پیش بُر-کسی که زود کار را پایان می دهد

رفت و روب-جارو و پارو-خانه تکانی-تمیز کردن منزل

 

این کلاه آن کلاه کردن(قرضی را با قرض دیگری پرداختن، از ریش برداشتن روی سبیل گذاشتن، کلاه تقی را سر نقی گذاشتن)

بالینی-کلینیکی

درگاهی-آستانه

جیغ جیغو-اهل داد و فریاد-پر سر و صدا
دسته اش را در کردن-تصفیه حساب کردن-جبران کردن کاری
حسرت به دل ماندن-به آرزوی خود نرسیدن

دلِی دلِی-حاشا-انکار

چارواداری-زشت-وقیح-بی ادبانه

خنج انداختن-پنجول انداختن-خراشیدن پوست دیگری با ناخن

زار زدن-سخت گریه کردن

 

 

تظاهر نمودن-وانمود کردنف ظاهر سازی کردن

پایگیر کسی شدن-زیان یا جرمی به کسی افتادن

جن بو داده-نوعی دشنام است

بوق سگ-بسیار دیر وقت

درآوردن دلی از عزا-پس از مدت ها گرسنگی غذای مفصل و مطبوعی خوردن-به خوشی و راحتی ساعتی را گذراندن

 

از جیب خوردن-در آمد نداشتن-از بس‌انداز خرج کردن

 

خاطر جمع-مطمئن
جِر-اوقات تلخی-لج
حیف شدن-حرام شدن-نفله شدن-از فایده افتادن

به نعل و به میخ زدن-دو جانبه رفتار کردن-نه سیخ بسوزد نه کباب

تاج گل به سر کسی زدن-کار نیکی در حق کسی کردن

خواه و ناخواه-از روی میل یا اجبار

خوردنی-غذا-قابل خوردن

بد عنق-کج خلق-بد اخلاق

دیپلم-مدرک پایانی دبیرستان-گواهی نامه-تصدیق

 
جل و پلاس خود را پهن کردن-در جایی اقامت کردن

دیوانه بازی-انجام کارهای ابلهانه و نابخردانه

 

جان کسی را به لب آوردن-سخت آزار دادن-به کسی انتظار دراز دادن
چُسَکی-کم دوام و سرهم بندی شده

آستین تر داشتن(بسیار گریه کردن)

آبِ خشک(آب بسته)

از بیخ عرب بودن-یکسره منکر شدن-به‌کلی زیر چیزی زدن

اُتُل-شکم-اتوموبیل

به کرسی نشاندن حرف-سخن خود را تحمیل کردن-مقصود خود را ثابت کردن

بد خط-کسی که ناخوانا می نویسد

دار و دسته راه انداختن-برانگیختن یاران و طرفداران-ترتیب دادن گروه هواداران

زدُ وازد-زیر و رو کردن کالا و سوا کردن نوع به تر
تله کاشتن پیش پای کسی-به کسی کلک زدن-کسی را گیر انداختن

 

 

دَم نقد-آماده-حاضر

 

رو به راه شدن-آماده و مهیا شدن

چم-رگ خواب-عادت مخصوص هر کسی

خم گرفتن-فنی از کشتی

روبند کردن-کسی را به رودربایستی به کاری واداشتن